Город Комрат – столица Гагаузской автономии. В Комрате находятся Исполком АТО Гагаузия и Народное Собрание Гагаузии.
В городском парке установлен памятный камень с датой основания Комрата: 1789 г. Но есть документы, свидетельствующие о первом упоминании этого населенного пункта в 1443 г. В XVI-XVIII веках эти земли населяли буджакские татары.
Как возник топоним «Комрат»? В работе Н. Бельбенко под названием «с. Комрат Бендерского уезда» написано: «…хозяин посёлка, на месте которого основан Комрат, татар по фамилии Орумбет Оглу, имел у себя известного и замечательного в этой местности скакуна Комур ат. Названием любимого скакуна именовался вначале татарский посёлок…». А.И. Еремия, И.В. Дрон и С.С. Курогло считают, что «Комрат» происходит от родоплеменного названия ногайцев «конграт».
Сохранилось много исторических документов, раскрывающих более чем 200-летнюю биографию политического, культурного и экономического центра юга Бессарабии, каким является Комрат.
После присоединения Бессарабии к России в 1812 г., первые сведения о Комрате появились в документах 1816 г. Шведский офицер Густав Адольф Рамсай, служивший в Уфимском пехотном полку русской армии, направляясь в 1829 году на военные действия на Балканы, остановился в Комрате. В дневник он занес свои впечатления. «…Город достаточно большой и хорошо построен. … Чистоту, которая везде доминирует, следует отметить…».
Историк А. Скальковский в книге «Болгарские колонии в Бессарабии и Новороссийском крае» отмечает: «Комрат – прекрасная и многолюдная колония». «Колония весьма промышленна и богата, - пишет он, - ведёт значительную торговлю (12 колонистов записаны в гильдии) и имеет еженедельные значительные базары по понедельникам. Жители охотно занимаются садоводством, виноделием…».
Русский этнограф В. Мошков в 1894 году написал: «Центром всех гагаузских колоний нужно считать Комрат,- отмечал он,- большое торговое село с 10 тысячами жителей, которое здешние русские в шутку называют «столицей Гагаузии», точно так же как центром болгарских колоний является заштатный город Болград, Измаильского уезда, не уступающий Комрату в отношении многолюдства, торговли и зажиточности жителей». По его описанию Комрат, хотя и находился в стороне от железной дороги, тем не менее, был бойким и зажиточным местечком. В селе стоял большой собор, кладбищенская церковь, реальное и несколько сельских училища. Имелись: камера земского начальника, контора нотариуса, квартира станового пристава и множество лавок. Гагаузские богачи, преимущественно крупные землевладельцы и купцы жили в одноэтажных, каменных домах. В польских газетах того времени часто публиковались объявления о начале приема учащихся в Комратское реальное училище. И многие горожане, не найдя вакансий в Варшаве, присылали своих отпрысков на учебу в Комрат…».
Первым окружным старшиной Комрата был Константин Койчу, старостой – Руси Маджар.
В Комрате родился народоволец Гребенчо, бывали болгарские революционеры Христо Ботев, Панайот Хитов. Матрос Дмитрий Топчев участвовал в восстании на броненосце «Потёмкин». Андрей Галацан является организатором Комратского восстания 1906 года. Героем Первой мировой войны является Савелий Болгар. В декабре 1917 г. Павел Николаев возглавил группу по созданию Гагаузской Буджакской республики. Д. Гаврилюк и Х. Кысса – руководители большевистского антирумынского подполья в 1919 г; Г. Кайкы – примар Комрата в 1930-1940 гг.; председатель Комратского райисполкома Н. Гаврилов принял этот пост в 1940 г.; уроженец города капитан румынской армии, примар Комрата в 1941-1943 гг. Н. Градинару.
Комрат дал России ряд известных людей. Один из них – Калинков Пётр Иванович, стал издателем политической энциклопедии, преподавал на юридическом факультете Московского госуниверситета.
Одним из самых знаменитых комратчан конца XIX – нач. XX вв. является миллионер Г.И. Цанко - Кыльчик, крупнейший землевладелец Бессарабии. В 1901 г. он провёл в Комрат телефон, купил автомобиль. На его средства построили женскую гимназию. Он был попечителем реального училища.
П. Драганов приобрел славу филолога и библиографа. Алексей Барладян стал первым учёным-генетиком Бессарабии. Иван Федько, участник Гражданской войны; Павел Княгницкий, командарм Красной Армии; С. Димитриу, председатель Совнаркома Молдавской АССР; Карл Юнг, министр штата Иллинойс в США и др.
6 января 1906 года произошло Комратское восстание, результатом которого стало объявление Комратской республики – одно из самых известных событий, произошедших в Бессарабии. Организатором восстания стал А. Галацан.
В.В. Покшишевский. приехал в Комрат летом 1945 г. Он возглавлял географическую экспедицию. Им был написан очерк «В краю гагаузов», опубликовав его в 1946 году в журнале «Вокруг света»… Вот каким он увидел Комрат: «Мы попали в Комрат – самое крупное из гагаузских сёл (около 13 тысяч жителей, своего рода столица «Гагаузии») … Комрат встретил нас многозвучным гомоном базарного дня. На большой площади у старого собора, построенного чуть ли не первыми гагаузами-переселенцами, стояли возы, нагружённые всем, чем богат солнечный юг Молдавии…».
На фронтах Великой Отечественной войны погибли уроженцы Комрата. В.И. Кройтор, служивший в 771 стрелковом полку. 5 мая 1945 г. у села Травники (Польша) погиб Ф.С. Ябанжи; 26 апреля 1945 г. в городе Мариенведер пал в бою И.А. Янчоглу. 4 февраля 1945г. отдал жизнь в бою за Родину И.И. Новак; 6 ноября 1944 г. пропал без вести Л.К. Беженар, а 6 января 1945 г. - Г.И. Буиклы; 7 ноября 1944 г. погиб восточнее литовской деревни Старутини стрелок 1067-го полка П.А. Болгар. 27 апреля 1944 г., у села Хаджимиус Бендерского уезда, погиб С.Г. Кара.
Н.И. Кара награждён орденом Отечественной войны и медалью «За отвагу», Т.И. Спатаренко, кавалер ордена Отечественной войны II степени; И.Д.Герасимов, награждённый орденом Славы III степени. П.П. Пеев был награждён медалью «За Отвагу».
В Афганистане в 1984 г. погиб уроженец Комрата Мавроди Д.А., награждённый посмертно орденом «Красной Звезды».
После войны в Комрате стали развиваться различные отрасли промышленности: завод железобетонных изделий, комбинат хлебопродуктов, межрайонная база, маслосырзавод, рыбхоз, предприятие Южных электрических сетей. Работали ковровая фабрика, райпромкомбинат, специализированное предприятие по ремонту экскаваторов, винзавод, и ряд строительных организаций.
В советское время город дал республике ряд деятелей культуры и науки: архитектор В. Медник, учёный-филолог Борис Тукан, дирижёр симфонического оркестра Николай Кыльчик, композитор Михаил Колса, композитор Дмитрий Гагауз, учёный-филолог Елена Колца, историк Мария Маруневич, поэт Пётр Мойсе.
Особая страница в истории города – это 1988-1994 гг.. 21 мая 1989 г. в Комрате прошел первый съезд народного движения «Гагауз халкы». В 1994 г. был принят закон «АТО». Город Комрат получил статус столицы Гагаузской автономии. Стали открываться фирмы, развиваться сфера торговли, гостиничный и ресторанный бизнес, строительство.
В последние годы Комрат получил активное социально-экономическое развитие.
Самые крупные предприятия занимаются производством и реализацией сельскохозяйственной продукции. Это: ИП «Новак», руков. – Новак К.Г.; ООО «Долу Бошак», руков. – Патраман Г.Г.; К/х «Чифчи», руков. – Герчегло Ф.М.; ООО «Башкалян Агро», руков. – Башкалян И.Г.; ООО «Айдын», руков. – Морарь Г.; ООО «Кристалл Авонт», руков. – Дели А.Н.; ООО «Тертип Ком».
В м. Комрат зарегистрировано 55 крестьянских хозяйств, перечисливших в 2007 году в бюджет примарии 70,6 тыс. лей; 112 индивидуальных предприятий, перечисливших в 2007 году 15,4 тыс. лей.
На территории Комрата функционирует 2 рынка: один принадлежит Гагаузкооп, второй – ООО «Незерант», руководитель Влах П.П.
По данным Государственной Налоговой Инспекции АТО Гагаузия, в м. Комрат зарегистрировано 3944 экономических агента. Из них юридических лиц - 1476, индивидуальных предприятий – 1508, крестьянских хозяйств – 960.
На балансе примарии м. Комрат числится 18 учреждений. Из общего количества, они подразделяются на следующее: 7 детских садов, в которых числятся дошкольников 1128 человек; 5 школ и лицеев, в которых количество учащихся составляет 3100 человек; 2 библиотеки; 1 театр; 1 газета; 1 реабилитационный центр для детей «Фиданжик»; 1 дом престарелых.
Комратский Государственный университет создан в 1991 г. В Университете работает 4 факультета – экономический, юридический, аграрно-технологический и факультет национальной культуры, 16 кафедр.
В 1991 г. был основан Комратский педколледж им. Михаила Чакира.
В Комрате находятся: Теоретический лицей им. Гавриила Гайдаржи, лицей им. Д. Кара Чобана, лицей им. Н. Третьякова, лицей им. М. Еминеску, Комратская средняя школа № 2, Комратская средняя школа № 6, Комратская средняя школа № 7.
Комратский спортивный лицей-интернат открыт в 2001 г., ДЮСШ – в 2006 г., спортивная школа тяжёлой атлетики – в 2005 г.
Комратская музыкальная школа им. Марии Златовой была открыта в 1966 г., Комратская детская художественная школа - в 1983 г.
В 2006 г. была открыта в Комрате художественная галерея Гагаузии.
Союз художников Гагаузии «Гагаузия пластик артистлерин бирлии» был образован в 1992 г. Председатель Д. Айоглу.
среда, 24 июня 2009 г.
KOMRAT
Komrat kasabası Gagauz Avtonomiyasının başkasabasıydır. Komratta Gagauziyanın önetmäk organnarı - Bakannık Komiteti hem Halk Topluşu - bulunêrlar.
Kasabanın merkezindä, parkta, bir anmak taşı koyulu, neredä Komradın kurulmak datası yazılı: 1789-cu yıl. Ama var ölä dokumentlär, angılarında başka data verili. Onnarda Komrat 1443-cü yılda anılêr.
XVI-XVIII-inci asirlerdä bu topraklarda bucak tatarları erleşmiştilär. Nicä “Komrat” toponimi peyda olmuş? N.Belbenkonun “Bender uezdın Komrat kasabası” kiyadında yazılı: “...yaşamak erinin saabisi (burada Komrat kurulşuş) tatarmış, Orumbet Oglu adıymış. Onun bir beygiri Komur at varmış. At yarışmakların çoyunda o ensärmiş. Bu beygirin adını tatar küüyünä koymuşlar...” A.İ. Eremiya, İ.V. Dron hem S.S. Kuroglo sayêrlar, ki “Komrat” “kongrat” (nogay senselesi) adından gelmiş.
Şindiyä kadar çok istoriya dokumenti korundu. Onnar Komradın 200-dän zeedä yıldakı Besarabiyanın üülenki tarafından bulunan politika, ekonomika hem kultura merkezinin biografiyasını açıklêêrlar.
1812-ci yılda, açan Besarabiya Rusiyaya yamandı, Komrat için ilk haberlär 1816-ncı yılının dokumentlerindä peyda oldular. Şved ofiţeri Gustav Adolf Ramsay, angısı Ufimsk rus askerin polkunda askercilii yaparmış, 1829 yılda Balkannara doorulup, Komratta duruklanmış. Kendi günnüünä bakışlarını yazmış: “...kasaba büüktür hem düzgündür... Lääzım merak etmää kırnaklıı, angısı hererdä görüner...”.
“Besarabiyada hem Novorosiysk taraflarında bulgar koloniyaları” kiyadında istoriyacı A.Skalkovskiy nışannêêr: “Komrat bir gözäl, käämil, çokinsannı koloniyasıydır... Koloniyada industriya var, o zengindir, - yazêr o, - alış-verişlän zanaatlanêr (12 kolonist gildiyada yazılı). Burada her afta pazertelär günü büük panayırlar olêrlar. Komratta yaşayannar havezlän meyvalıklan hem şarapçılıklan zanaatlanêrlar...”.
Rus etnografı V.A.Moşkov 1894-cü yılda yazmış: “Hepsi gagauz koloniyaların merkezi lääzım Komradı saymaa, - nışannadı o, - bu bir büük alış-veriş küüyü, neredä 10 bin insan yasêêr, angısına buradakı ruslar şakayca “Gagauziyanın başkasabası” deerlär. Hep ölä, nicä dä bulgar koloniyaların merkezi Bolgrad kasabası sayılêr. Burada da çok insan yasêêr, hep alış-verişlän zanaatlanêr hem onnar da varlıklı insannar”. V.A.Moşkovun yazılarına görä Komrat, makarki demir yolunun bir tarafında bulunardı, hep tä varlı bir erdi. Küüdä bir büük sobor vardı, mezarlık klisesi, real hem birkaç küü uçilişçesi bulunardı: zemstvo başının kamerası, notariusun ofisi, poliţiya komisarının kvartirası hem bir zebillik tükän.
Gagauz zengenneri taa çok toprak saabileri hem alış-verişçilär yaşardılar birkatlı taştan yapılı evlerdä. Poloniya gazetalarında o vakıtlarda sıkça tiparlanardılar bildirimnär, angıları haberlärdilär Komrat real uçilişçesinä üürenicilerin kabletmesi için. Kasabaların çoyu, Varşavada vakansiya bulmadıı zaman, kendi uşaklarını Komratta üürenmää yollardılar...”.
Komradın ilk dolay başkanıydı Konstantin Koyçu, starostaydı – Macar Rusi.
Komratta duudu halk kahramanı Grebenço, burayı vardır geldiilär bulgar revoluţionerleri Hristo Botev, Panayot Hitov. Denizçi Dmitriy Topçev pay aldı “Potömkin” gemisindä kalkıntıda. Andrey Galaţan 1906-ncı yılda Komrat kalkıntısının organizatoruydu. Saveliy Bolgar ilk bütündünnä cengin geroyudu. 1917-nci yılda dekabri ayında Pavel Nikolaev Gagauz Bucak respublikasını kurmaa deyni grupasının başıydı. D.Gavrilük hem H.Kısa 1919-uncu yılda illegal antirumın bolşeviklerin öndercileriydi. G.Kaykı 1930-1940 yıllarda Komradın primarıydı; 1940-ıncı yılda bu erä seçildi N.Gavrilov, Komrat dolay ispolkomunun başı; 1941-1943-üncü yıllarda Komradın primarı oldu N.Gradinaru, duuması Komratta, rumın askerinin kapitanı.
Komrat Rusiyaya bir zebillik anılmış insan verdi. Onnarın birisi – Kalinkov Pötr İvanoviç, politika enţiklopediyasının tiparcısı, Moskva Universitetinin yuridika fakultetindä üüretti.
XIX-XX asirlerdä komratlıların arasında en anılmıştı milioner G.İ.Ţanko-Kılçık, Besarabiyanın en büük toprak saabisi. 1901-inci yılda o Komrada telefon geçirdi, bir avtomobil satın aldı. Onun parasınnan kız gimnaziyasını yaptılar. Real uçilişçesinä çok yardım etti.
P.Draganov filolog hem biograf gibi anılmış oldu. Aleksey Barladän Besarabiyanın ilk genetik bilgicisi oldu. İvan Fedko Ţivil cenginin pay alıcısıydı; Pavel Knägniţkiy Kızmızı Askerdä asker komandiriydi (başıydı); S.Dmitriy Moldova Avtonom Sovet Soţialist Respublikasının Halk Komisariat Sovetinin başıydı; Karl Yung Amerikanın Birleşik Statlarında İllinoys Statının Bakanıydı hem başka.
1906-nci yılda yanvarın altısında Komrat kalkıntısı oldu. Onun sonucu buydu – Komrat Respublikasının bildirmesi. Komrat kalkıntısı Besarabiyada geçän olayların en anılmış olayıdır. Kalkıntının organizatoru Andrey Galaţandı.
V.V.Pokşişevskiy Komrada 1945-inci yılda yazın geldi. O geografiya ekspediţiyasının başıydı.
Yazdı “Gagauzların tarafında” kiyadını. Bu kiyadı 1946-ncı yılda “Vokrug sveta” dergisindä tiparladı. Te netürlü o Komradı gördü: “Biz Komrada düştük – gagauz küülerinin en büük küüyü (13 binä yakın insan, “Gagauziyanın başkasabası”)... Komrat karşıladı bizi şamatalı panayır gününnän. Büük meydanda eski soborun yanında, angısını yaptılar ilk gagauz göçücüleri, durardılar taligalar dolu hepsinnän, neylän Moldovanın güneşli üülen tarafı zengindi...”.
Büük Vatan cengin frontlarında kaybeldilär komratlılar:
· V.İ.Kroytor, angısı askerlii yaptı 771-inci polkunda, 1945 yılda mayın 5-indä Poloniyada Travniki küüyünün yanında;
· aprelin 26-sinda 1945 Marienveder kasabasında düştü İ.A.Yançoglu;
· fevralin dördündä kendi Vatanı için İ.İ.Novak kendi yaşamasını verdi;
· 1944 yılda Z.K.Bejenar kayıp oldu;
· 1945 yılda yanvarın 6-sında – G.İ.Buikli;
· 1944 yılda noyabrinin 7-sindä Starutini küüyünün (Litva) yanında P.A.Bolgar (1064 polk) düştü;
· 1944 yılda aprelin 27-sindä Bender uezdın Hadjimius küüyünün yanında S.G.Kara kaybeldi.
N.İ.Karaya Vatan cengi ordeni hem “Girginnik için” medalisi verildi. T.İ.Spatarenko II uurlu Vatan cengi ordenini kabuletti; İ.D.Gerasimova III uurlu Şannı ordeni verildi; P.P.Peev “Girginnik için” medalisini kabletti.
Afganistanda 1984-cü yılda komratlı D.A.Mavrodi düştü. Ona öldüktän sora “Kırmızı Yıldız” ordeni verildi.
Cenktän sora Komratta çeketti industriyanın türlü-türlü dalları ilerlemää: demir-beton zavodu, ekmek kombinatı, dolayarası baza, saa yaayı-peynir zavodu, balık çorbacılıı, “Yujnıye elektriçeskiye seti” işletmesi. Çalışardı kilim fabrikası, industriya kombinatı, ekskavator düzän maasuz işletmä, şarap zavodu hem birkaç düzüntülük organizaţiyası.
Sovet zamannarında kasaba respublikaya verdi kultura hem bilim tarafından anılmış adamnarı: V.Mednik arhitektoru; Boris Tukan, filolog bilgicisi; Nikolay Kılçık, simfoniya orkestrasının dirijoru; Mihail Kolsa kompozitoru; Dmitriy Gagauz kompozitoru; Elena Kolţa, filolog bilgicisi; Mariya Maruneviç, istoriyacı; Pötr Moyse şairi.
Kasabanın istoriyasında bir maasuz sayfa var: 1988-1994-cü yıllar. 1989-cu yılda mayın irmi birindä “Gagauz halkı” akıntısının ilk kurultayı geçti. 1994-cü yılda “Gagauziyanın “Gagauz Yeri” maasuz hak statusu için” kanunu kabul edildi. Komrat Gagauz Avtonomiyasının başkasabası oldu. Çekettilär türlü-türlü firmalar açılmaa, alış-veriş sferası, otelcilik hem restoran biznesi, düzüntülük ilerlemää başladılar.
Son yıllarda Komrat soţial-ekonomikayca aktiv ilerleer.
En büük işletmelär vererlär hem satêrlar çiftçilik produkţiyasını:
· İndividual İşletmesi “Novak” (başı K.G.Novak);
· OOO “Dolu Başak” (başı G.G.Patraman);
· Ekmek kombinatı “Çiftçi” (başı F.M.Gerçoglo);
· OOO “Başkalän Argo” (başı İ.G.Başkalän);
· OOO “Aydın” (başı G.Morar);
· OOO “Kristall Avont” (başı A.N.Deli);
· OOO “Tertip Kom”.
Komratta registraţiyaya girdi 55 çiftçi çorbacılıı, angıları 2007 yılda primarıyanın bücetini 70,6 bin ley zeedeledilär; 112 İndividual İşletmesi. Onnar 2007 yılda primariyanın bücetinä 15,4 bin ley verdilär.
Komradın teritoriyasında iki panayır işleer: birisi “Gagauz-koopa” baalı; ikincisi – OOO “Nezeranta” (başı P.P.Vlah).
Vergi inspekţiyasının informaţiyasına görä Komratta 3 944 ekonomika agenti var. Onnardan:
- 1 508 – İndividual İşletmeleri,
- 1 476 – yuridika agentleri,
- 960 – çiftçi çorbacılıkları.
Komradın primariya balansında 18 kurum var. Onnarın arasında: 7 uşak başçası (1 128 uşak), 5 şkola hem liţey (hepsi üürenicilerin sayısı 3 100), 2 biblioteka, bir teatr, bir gazeta, bir reabilitaţiya merkezi “Fidancık” uşaklarına deyni, bir ihtiar evi.
Komrat Devlet Universiteti 1991-ci yılda kuruldu. Burada dört fakultet var:
1. ekonomika fakulteti;
2. yuridika fakulteti;
3. agrar-tehnologiya fakulteti;
4. millet kulturası fakulteti.
Universitettä 16 kafedra çalışêr.
1991-inci yılda Komrattakı Mihail Çakirin adına pedagogika koleci açıldı.
Komratta bulunêrlar: Gavriil Gaydarcının adına dolay teoretik liţeyi, Dimitri Kara Çobanın adına kasaba liţeyi, Nikolay Tretyakovun adına kasaba liţeyi, Mihail Emineskunun adına moldovan liţeyi, Komrattakı ikinci orta okulu, Komrattakı altıncı orta okulu, Komrattakı edinci orta okulu.
Komrattakı sport liţeyi 2001-ci yılda açıldı; uşak sport şkolası – 2006-cı yılda; Komrattakı aar atletika sport şkolası – 2005-ci yılda.
Mariya Zlatovanın adına Komrattakı muzıka şkolası 1966-cı yılda, Komrattakı uşaklara deyni incäzanaat şkolası 1983-cü yılda açıldılar.
Gagauz Avtonomiya bölgesinin resim galereyası Komratta 2006-cı yıldan beeri çalısêr.
“Gagauziyanın plastik artistlerin Birlii” resimci Birlii 1992-ci yılda kuruldu. Onun başı Dimitri Ayoglu seçildi.
Komrat kasabası Gagauz Avtonomiyasının başkasabasıydır. Komratta Gagauziyanın önetmäk organnarı - Bakannık Komiteti hem Halk Topluşu - bulunêrlar.
Kasabanın merkezindä, parkta, bir anmak taşı koyulu, neredä Komradın kurulmak datası yazılı: 1789-cu yıl. Ama var ölä dokumentlär, angılarında başka data verili. Onnarda Komrat 1443-cü yılda anılêr.
XVI-XVIII-inci asirlerdä bu topraklarda bucak tatarları erleşmiştilär. Nicä “Komrat” toponimi peyda olmuş? N.Belbenkonun “Bender uezdın Komrat kasabası” kiyadında yazılı: “...yaşamak erinin saabisi (burada Komrat kurulşuş) tatarmış, Orumbet Oglu adıymış. Onun bir beygiri Komur at varmış. At yarışmakların çoyunda o ensärmiş. Bu beygirin adını tatar küüyünä koymuşlar...” A.İ. Eremiya, İ.V. Dron hem S.S. Kuroglo sayêrlar, ki “Komrat” “kongrat” (nogay senselesi) adından gelmiş.
Şindiyä kadar çok istoriya dokumenti korundu. Onnar Komradın 200-dän zeedä yıldakı Besarabiyanın üülenki tarafından bulunan politika, ekonomika hem kultura merkezinin biografiyasını açıklêêrlar.
1812-ci yılda, açan Besarabiya Rusiyaya yamandı, Komrat için ilk haberlär 1816-ncı yılının dokumentlerindä peyda oldular. Şved ofiţeri Gustav Adolf Ramsay, angısı Ufimsk rus askerin polkunda askercilii yaparmış, 1829 yılda Balkannara doorulup, Komratta duruklanmış. Kendi günnüünä bakışlarını yazmış: “...kasaba büüktür hem düzgündür... Lääzım merak etmää kırnaklıı, angısı hererdä görüner...”.
“Besarabiyada hem Novorosiysk taraflarında bulgar koloniyaları” kiyadında istoriyacı A.Skalkovskiy nışannêêr: “Komrat bir gözäl, käämil, çokinsannı koloniyasıydır... Koloniyada industriya var, o zengindir, - yazêr o, - alış-verişlän zanaatlanêr (12 kolonist gildiyada yazılı). Burada her afta pazertelär günü büük panayırlar olêrlar. Komratta yaşayannar havezlän meyvalıklan hem şarapçılıklan zanaatlanêrlar...”.
Rus etnografı V.A.Moşkov 1894-cü yılda yazmış: “Hepsi gagauz koloniyaların merkezi lääzım Komradı saymaa, - nışannadı o, - bu bir büük alış-veriş küüyü, neredä 10 bin insan yasêêr, angısına buradakı ruslar şakayca “Gagauziyanın başkasabası” deerlär. Hep ölä, nicä dä bulgar koloniyaların merkezi Bolgrad kasabası sayılêr. Burada da çok insan yasêêr, hep alış-verişlän zanaatlanêr hem onnar da varlıklı insannar”. V.A.Moşkovun yazılarına görä Komrat, makarki demir yolunun bir tarafında bulunardı, hep tä varlı bir erdi. Küüdä bir büük sobor vardı, mezarlık klisesi, real hem birkaç küü uçilişçesi bulunardı: zemstvo başının kamerası, notariusun ofisi, poliţiya komisarının kvartirası hem bir zebillik tükän.
Gagauz zengenneri taa çok toprak saabileri hem alış-verişçilär yaşardılar birkatlı taştan yapılı evlerdä. Poloniya gazetalarında o vakıtlarda sıkça tiparlanardılar bildirimnär, angıları haberlärdilär Komrat real uçilişçesinä üürenicilerin kabletmesi için. Kasabaların çoyu, Varşavada vakansiya bulmadıı zaman, kendi uşaklarını Komratta üürenmää yollardılar...”.
Komradın ilk dolay başkanıydı Konstantin Koyçu, starostaydı – Macar Rusi.
Komratta duudu halk kahramanı Grebenço, burayı vardır geldiilär bulgar revoluţionerleri Hristo Botev, Panayot Hitov. Denizçi Dmitriy Topçev pay aldı “Potömkin” gemisindä kalkıntıda. Andrey Galaţan 1906-ncı yılda Komrat kalkıntısının organizatoruydu. Saveliy Bolgar ilk bütündünnä cengin geroyudu. 1917-nci yılda dekabri ayında Pavel Nikolaev Gagauz Bucak respublikasını kurmaa deyni grupasının başıydı. D.Gavrilük hem H.Kısa 1919-uncu yılda illegal antirumın bolşeviklerin öndercileriydi. G.Kaykı 1930-1940 yıllarda Komradın primarıydı; 1940-ıncı yılda bu erä seçildi N.Gavrilov, Komrat dolay ispolkomunun başı; 1941-1943-üncü yıllarda Komradın primarı oldu N.Gradinaru, duuması Komratta, rumın askerinin kapitanı.
Komrat Rusiyaya bir zebillik anılmış insan verdi. Onnarın birisi – Kalinkov Pötr İvanoviç, politika enţiklopediyasının tiparcısı, Moskva Universitetinin yuridika fakultetindä üüretti.
XIX-XX asirlerdä komratlıların arasında en anılmıştı milioner G.İ.Ţanko-Kılçık, Besarabiyanın en büük toprak saabisi. 1901-inci yılda o Komrada telefon geçirdi, bir avtomobil satın aldı. Onun parasınnan kız gimnaziyasını yaptılar. Real uçilişçesinä çok yardım etti.
P.Draganov filolog hem biograf gibi anılmış oldu. Aleksey Barladän Besarabiyanın ilk genetik bilgicisi oldu. İvan Fedko Ţivil cenginin pay alıcısıydı; Pavel Knägniţkiy Kızmızı Askerdä asker komandiriydi (başıydı); S.Dmitriy Moldova Avtonom Sovet Soţialist Respublikasının Halk Komisariat Sovetinin başıydı; Karl Yung Amerikanın Birleşik Statlarında İllinoys Statının Bakanıydı hem başka.
1906-nci yılda yanvarın altısında Komrat kalkıntısı oldu. Onun sonucu buydu – Komrat Respublikasının bildirmesi. Komrat kalkıntısı Besarabiyada geçän olayların en anılmış olayıdır. Kalkıntının organizatoru Andrey Galaţandı.
V.V.Pokşişevskiy Komrada 1945-inci yılda yazın geldi. O geografiya ekspediţiyasının başıydı.
Yazdı “Gagauzların tarafında” kiyadını. Bu kiyadı 1946-ncı yılda “Vokrug sveta” dergisindä tiparladı. Te netürlü o Komradı gördü: “Biz Komrada düştük – gagauz küülerinin en büük küüyü (13 binä yakın insan, “Gagauziyanın başkasabası”)... Komrat karşıladı bizi şamatalı panayır gününnän. Büük meydanda eski soborun yanında, angısını yaptılar ilk gagauz göçücüleri, durardılar taligalar dolu hepsinnän, neylän Moldovanın güneşli üülen tarafı zengindi...”.
Büük Vatan cengin frontlarında kaybeldilär komratlılar:
· V.İ.Kroytor, angısı askerlii yaptı 771-inci polkunda, 1945 yılda mayın 5-indä Poloniyada Travniki küüyünün yanında;
· aprelin 26-sinda 1945 Marienveder kasabasında düştü İ.A.Yançoglu;
· fevralin dördündä kendi Vatanı için İ.İ.Novak kendi yaşamasını verdi;
· 1944 yılda Z.K.Bejenar kayıp oldu;
· 1945 yılda yanvarın 6-sında – G.İ.Buikli;
· 1944 yılda noyabrinin 7-sindä Starutini küüyünün (Litva) yanında P.A.Bolgar (1064 polk) düştü;
· 1944 yılda aprelin 27-sindä Bender uezdın Hadjimius küüyünün yanında S.G.Kara kaybeldi.
N.İ.Karaya Vatan cengi ordeni hem “Girginnik için” medalisi verildi. T.İ.Spatarenko II uurlu Vatan cengi ordenini kabuletti; İ.D.Gerasimova III uurlu Şannı ordeni verildi; P.P.Peev “Girginnik için” medalisini kabletti.
Afganistanda 1984-cü yılda komratlı D.A.Mavrodi düştü. Ona öldüktän sora “Kırmızı Yıldız” ordeni verildi.
Cenktän sora Komratta çeketti industriyanın türlü-türlü dalları ilerlemää: demir-beton zavodu, ekmek kombinatı, dolayarası baza, saa yaayı-peynir zavodu, balık çorbacılıı, “Yujnıye elektriçeskiye seti” işletmesi. Çalışardı kilim fabrikası, industriya kombinatı, ekskavator düzän maasuz işletmä, şarap zavodu hem birkaç düzüntülük organizaţiyası.
Sovet zamannarında kasaba respublikaya verdi kultura hem bilim tarafından anılmış adamnarı: V.Mednik arhitektoru; Boris Tukan, filolog bilgicisi; Nikolay Kılçık, simfoniya orkestrasının dirijoru; Mihail Kolsa kompozitoru; Dmitriy Gagauz kompozitoru; Elena Kolţa, filolog bilgicisi; Mariya Maruneviç, istoriyacı; Pötr Moyse şairi.
Kasabanın istoriyasında bir maasuz sayfa var: 1988-1994-cü yıllar. 1989-cu yılda mayın irmi birindä “Gagauz halkı” akıntısının ilk kurultayı geçti. 1994-cü yılda “Gagauziyanın “Gagauz Yeri” maasuz hak statusu için” kanunu kabul edildi. Komrat Gagauz Avtonomiyasının başkasabası oldu. Çekettilär türlü-türlü firmalar açılmaa, alış-veriş sferası, otelcilik hem restoran biznesi, düzüntülük ilerlemää başladılar.
Son yıllarda Komrat soţial-ekonomikayca aktiv ilerleer.
En büük işletmelär vererlär hem satêrlar çiftçilik produkţiyasını:
· İndividual İşletmesi “Novak” (başı K.G.Novak);
· OOO “Dolu Başak” (başı G.G.Patraman);
· Ekmek kombinatı “Çiftçi” (başı F.M.Gerçoglo);
· OOO “Başkalän Argo” (başı İ.G.Başkalän);
· OOO “Aydın” (başı G.Morar);
· OOO “Kristall Avont” (başı A.N.Deli);
· OOO “Tertip Kom”.
Komratta registraţiyaya girdi 55 çiftçi çorbacılıı, angıları 2007 yılda primarıyanın bücetini 70,6 bin ley zeedeledilär; 112 İndividual İşletmesi. Onnar 2007 yılda primariyanın bücetinä 15,4 bin ley verdilär.
Komradın teritoriyasında iki panayır işleer: birisi “Gagauz-koopa” baalı; ikincisi – OOO “Nezeranta” (başı P.P.Vlah).
Vergi inspekţiyasının informaţiyasına görä Komratta 3 944 ekonomika agenti var. Onnardan:
- 1 508 – İndividual İşletmeleri,
- 1 476 – yuridika agentleri,
- 960 – çiftçi çorbacılıkları.
Komradın primariya balansında 18 kurum var. Onnarın arasında: 7 uşak başçası (1 128 uşak), 5 şkola hem liţey (hepsi üürenicilerin sayısı 3 100), 2 biblioteka, bir teatr, bir gazeta, bir reabilitaţiya merkezi “Fidancık” uşaklarına deyni, bir ihtiar evi.
Komrat Devlet Universiteti 1991-ci yılda kuruldu. Burada dört fakultet var:
1. ekonomika fakulteti;
2. yuridika fakulteti;
3. agrar-tehnologiya fakulteti;
4. millet kulturası fakulteti.
Universitettä 16 kafedra çalışêr.
1991-inci yılda Komrattakı Mihail Çakirin adına pedagogika koleci açıldı.
Komratta bulunêrlar: Gavriil Gaydarcının adına dolay teoretik liţeyi, Dimitri Kara Çobanın adına kasaba liţeyi, Nikolay Tretyakovun adına kasaba liţeyi, Mihail Emineskunun adına moldovan liţeyi, Komrattakı ikinci orta okulu, Komrattakı altıncı orta okulu, Komrattakı edinci orta okulu.
Komrattakı sport liţeyi 2001-ci yılda açıldı; uşak sport şkolası – 2006-cı yılda; Komrattakı aar atletika sport şkolası – 2005-ci yılda.
Mariya Zlatovanın adına Komrattakı muzıka şkolası 1966-cı yılda, Komrattakı uşaklara deyni incäzanaat şkolası 1983-cü yılda açıldılar.
Gagauz Avtonomiya bölgesinin resim galereyası Komratta 2006-cı yıldan beeri çalısêr.
“Gagauziyanın plastik artistlerin Birlii” resimci Birlii 1992-ci yılda kuruldu. Onun başı Dimitri Ayoglu seçildi.
Подписаться на:
Сообщения (Atom)
